چرا گاهی کج خلق و زودرنج می شویم؟ - مجله سرگرمی

تحریک پذیری یک تجربه حسی مشترک بین همه انسان ها است. عوامل زیادی وجود دارند که می توانند باعث تحریک پذیری شوند؛ از جمله اضطراب و استرس، کمبود خواب، پایین بودن سطح قند خون و تغییرات هورمونی.

تحریک پذیری شدید یا احساس تحریک پذیری طولانی مدت، گاهی اوقات می تواند نشان دهنده یک بیماری زمینه ای مانند دیابت یا وجود عفونت در بدن باشد. همچنین ممکن است این حالت نشانه ای از یک اختلال روانی مانند اضطراب یا افسردگی باشد.

معمواً افراد علائم زیر را همراه با افزایش تحریک پذیری تجربه می نمایند؛

• گیجی یا مشکل در تمرکز
• تعریق بیش از حد
• ضربان قلب سریع
• تنفس سریع یا کم عمق

در این مقاله از خبرنگاران مگ، به آنالیز عوامل بروز تحریک پذیری در عظیمسالان و بچه ها می پردازیم و نکاتی را برای مدیریت بهتر این تجربه حسی ارائه می دهیم.

استرس و اضطراب

پشت سر گذاشتن یک دوره استرس زا می تواند باعث ایجاد احساس تحریک پذیری بیش از حد معمول در انسان گردد.

هنگامی که شخصی یک رویداد استرس زا را در زندگی خود تجربه می نماید که ممکن است این رویداد با مسائل کاری، شرایط تحصیلی، آسیب های روحی یا غم و اندوه مرتبط باشد، مدیریت احساسات برای فرد دشوارتر شده و احساس می نماید که بیش از حد تحت فشار قرار گرفته است. علاوه بر این ممکن است که شخص در برابر افراد پیرامون خود صبر و تحمل کمتری نشان بدهد.

احساس فشار بیش از حد در مقاطعی از زندگی طبیعی است، اما فشار و استرس طولانی می تواند به فرسودگی عاطفی منجر گردد. شناخت علائم اولیه استرس و اقدامات لازم برای تسکین این احساس می تواند به افراد در جلوگیری از احساس فرسودگی یاری کند.

افسردگی

افسردگی امروز در سرتاسر دنیا جزء یکی از متداول ترین اختلالات حوزه سلامت روان محسوب می گردد. این بیماری می تواند با طیف وسیعی از علائم ظاهر گردد و غالبا باعث احساس غم و اندوه مداوم، خستگی و تحریک پذیری می گردد.

یکی از علائم اولیه افسردگی یا عود کردن افسردگی، احساس تحریک پذیری شدید است.

تحریک پذیری بیشتر یکی از علائم افسردگی در مردان است تا زنان و اغلب در کنار احساسات تهاجمی، ریسک پذیری و سوء مصرف مواد مشاهده می گردد.

انستیتوی ملی بهداشت روان آمریکا اعلام داشته که اگر افراد به مدت 2 هفته یا بیشتر علائم زیر را تجربه نمایند، به احتمال زیاد دچار افسردگی هستند؛

• احساس گناه، بی ارزشی یا ناامیدی
• از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که قبلا لذت بخش بوده اند.
• خستگی
• مسائل مربوط تمرکز یا حافظه
• سردرد
• مسائل گوارشی
• تغییرات ناگهانی در اشتها یا وزن

باید در خاطر داشت که افراد همه علائم افسردگی را با هم تجربه نمی نمایند و اینکه علائم می توانند از نظر شدت و مدت زمان در افراد مختلف، متفاوت باشند.

اضطراب

احساس اضطراب معمولا در واکنش به موقعیت های استرس زای زندگی مانند بروز مسائل در محل کار، آماده شدن برای یک امتحان مهم یا تغییرات عظیم در زندگی ایجاد می گردد. این نوع اضطراب معمولا با عبور از شرایط استرس زا از بین می رود.

با این حال، اضطراب ممکن است گاهی با گذشت زمان حالت مزمن پیدا کند یا وخیم تر گردد که در این صورت می تواند فعالیت های روزمره، عملکرد کاری و روابط شخصی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

اگر فردی اضطراب یا نگرانی بیش از حد را به مدت 6 ماه یا بیشتر تجربه کند، این احتمال وجود دارد که او به اختلال اضطراب عمومی (GAD) مبتلا باشد. اختلالی که سالانه حدود 20٪ از عظیمسالان را درگیر می نماید.

علائم اختلال اضطراب عمومی با علائم برخی دیگر از انواع اختلالات اضطراب مشابهت و همپوشانی دارد و عموما شامل موارد زیر است؛

• تحریک پذیری
• ضربان قلب سریع
• تنفس کوتاه
• تنش عضلانی
• مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری
• مسائل در خوابیدن

افراد همچنین ممکن است حملات هراسی را هم تجربه نمایند. حمله وحشت به یک دوره ترس شدید اطلاق می گردد که بدون علائم قبلی و به صورت ناگهانی ایجاد می گردد و طی چند دقیقه به اوج خود می رسد. عوامل محرک این نوع حمله در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است همواره قابل تشخیص نباشد.

افرادی که حملات هراسی را تجربه می نمایند معمولا همواره نگران این مسأله هستند که حمله بعدی چه زمانی رخ می دهد. آن ها معمولا از بسیاری از موقعیت ها، مکان ها یا رفتارهایی که می تواند در آن ها باعث ایجاد حمله گردد، دوری می نمایند و رفتاری اجتنابی نسبت به چنین موقعیت هایی از خود نشان می دهند. فکر کردن بیش از حد درباره عوامل تحریک نماینده و حملات وحشت باعث می گردد که فرد احساس خستگی و تحریک پذیری کند.

اختلالات فوبیا

اصطلاح فوبیا بیانگر ترس یا انزجار شدید نسبت به یک شی، شخص یا موقعیت خاص است که ممکن است در بسیاری از حالات دلیلی منطقی هم برای این احساس ترس وجود نداشته باشد.

فکر کردن یا قرار دریافت در معرض فوبیا می تواند باعث گردد فرد بیش از حد معمول احساس خستگی، وحشت زدگی و تحریک پذیری بکند.

افرادی که به اختلال فوبیا مبتلا هستند معمولا احساس ترس یا اضطراب شدیدی را نسبت به چیزهای زیر تجربه می نمایند؛

• پرواز کردن
• ارتفاع
• آمپول زدن
• خون
• فضای باز
• موقعیت های اجتماعی
• حیوانات خاص، مانند سگ یا مار

کمبود خواب

کم خوابیدن یا کمبود خواب باعث می گردد فرد در روز بعد احساس تحریک پذیری بکند. بچه ها هم اگر به اندازه کافی خواب باکیفیت نداشته باشند، به طور غیرمعمولی تحریک پذیر و احساساتی می شوند.

اگر فرد دائما احساس خستگی کند یا متوجه گردد که خواب باعث ایجاد احساس شادابی در او نمی گردد، این امکان وجود دارد که او دچار اختلال خوابی باشد که باعث می گردد شب ها به طور مرتب از خواب بیدار گردد، مانند بی خوابی یا آپنه خواب. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده اظهار داشته که از هر سه عظیمسال یک نفر با کمبود خواب دست و پنجه نرم می نماید. توصیه این مرکز به عظیمسالان این است که روزانه حداقل 7 ساعت بخوابند. نوجوانان هم باید 8-10 ساعت هر شب بخوابند، و نوزادان هم معمولا به 16 ساعت خواب احتیاج دارند.

داشتن خواب کافی و با کیفیت خوب برای سلامتی مهم است. این مسأله در تقویت عملکرد ذهنی، تمرکز و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن نقشی اساسی دارد و همچنین خطر بیماری های قلبی و افسردگی را به طرز چشمگیری کاهش می دهد.

افراد می توانند با استفاده از اصول بهداشت خواب، کیفیت خواب خود را تا حد زیادی بالا ببرند؛

• خودداری از خوردن وعده های غذایی سنگین و نوشیدن کافئین و الکل قبل از خواب
• خوابیدن در یک اتاق تاریک و ساکت
• خارج کردن وسایل الکترونیکی مانند تلویزیون، کامپیوتر و تلفن از اتاق خواب
• سعی در خوابیدن و بیدار شدن در یک ساعت معین به طور روزانه، حتی آخر هفته ها
• ورزش منظم

افت قند خون

افت قند خون یا هایپوگلیسمی، می تواند بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیر بگذارد. قند خون پایین معمولا مبتلایان به دیابت را تحت تأثیر قرار می دهد که در نتیجه آن از انسولین یا سایر داروهای دیابت استفاده می نمایند.

با این حال، افرادی که به دیابت مبتلا نیستند هم در صورتی که چندین ساعت غذا نخورده باشند، می توانند دچار افت قند خون موقتی شوند.

علائم افت قند خون به توضیح زیر هستند؛

• تحریک پذیری یا عصبی بودن
• مشکل در تمرکز
• ضربان قلب سریع
• لرزیدن
• سردرد
• خواب آلودگی
• احساس سرگیجه یا سبکی سر

کاهش قند خون همچنین می تواند خواب فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در صورت افت قند خون فرد در طول شب کابوس و تعریق بیش از حد را تجربه می نماید.

عدم تعادل هورمونی

عدم تعادل هورمونی می تواند علائم مختلف جسمی و روانی از جمله تحریک پذیری ایجاد کند. سطح بالای استرس، تغذیه نامناسب و خواب ناکافی می تواند بر تعادل هورمونی انسان تأثیر بگذارد.

سایر علل احتمالی عدم تعادل هورمونی عبارت اند از؛

• دیابت
• پرکاری تیروئید
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• یائسگی

سطح پایین تستسترون یا میزان بالای استروژن می تواند باعث تحریک پذیری مردان گردد.

سندرم پیش از قاعدگی

سندرم پیش از قاعدگی (PMS) نمونه ای از عدم تعادل هورمونی است که می تواند منجر به نوسانات خلقی و تحریک پذیری گردد.

سندرم پیش از قاعدگی مسأله ای بسیار شایع است، بیش از 90٪ خانم ها علائم این سندرم را در یک یا دو هفته قبل از عادت ماهیانه خود گزارش می نمایند.

سایر علائم شایع سندرم پیش از قاعدگی عبارت اند از؛

• سردرد
• خستگی
• احساس ناخوشی
• افزایش اضطراب
• تمایل به گریه
• هوس های غذایی
• نفخ شکم
• حساس یا متورم شدن سینه ها
• یبوست یا اسهال

اگر فردی تحریک پذیری، افسردگی یا اضطراب را در اواخر دوره قاعدگی خود تجربه کند، ممکن است دچار اختلال دیسفریک قبل از قاعدگی (PMDD) باشد. این اختلال تا 5٪ از زنان را در سنین باروری تحت تأثیر قرار می دهد.

تحریک پذیری در بچه ها

بچه ها خردسال در دوره هایی کم و بیش تحریک پذیر هستند. این مراحل در واقع بخشی طبیعی از فرایند رشد آن ها است.

بچه ها معمولا در صورت ابتلا به عفونت ویروسی یا باکتریایی اغلب تحریک پذیر به نظر می رسند. این تحریک پذیری معمولا در صورت بهبودی جسمانی از بین خواهد رفت.

در شرایط دیگر، تحریک پذیری در بچه ها و نوجوانان می تواند نشان دهنده یک اختلال خلقی یا رفتاری باشد، مانند:

• اختلال اضطراب
• اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
• اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD)
• افسردگی

اختلالات خلقی و رفتاری نسبتا شایع است. طبق یک مطالعه که در سال 2019 درباره اختلالات خلقی و رفتاری بچه ها 3 تا 17 ساله اجرا شده؛

• 7.4٪ بچه ها دارای اختلال رفتاری هستند.
• 7.1٪ بچه ها اضطراب دارند.
• 3.2٪ بچه ها افسردگی دارند.

تحریک پذیری در افراد مسن

دلایل تحریک پذیری در افراد مسن مشابه همان علل افراد جوان است، اگرچه احتمال ارتباط بین تغییرات خلقی، افسردگی و تحریک پذیری در این افراد با دردهای جسمی، انزوا، تنهایی یا بیماری های زمینه ای، بیشتر است.

مؤسسه ملی مطالعات کهن سالی آمریکا، تغییرات خلقی، تغییر شخصیتی و افزایش تحریک پذیری را به عنوان علائم اولیه بیماری آلزایمر که رایج ترین شکل زوال عقل است، اعلام نموده است.

درمان تحریک پذیری

گزینه های درمانی موجود برای تحریک پذیری بسته به علت آن متفاوت است. درمان مؤثر عامل به وجود آورنده این حالت، احساس تحریک پذیری و سایر علائم مرتبط با آن را تسکین می دهد.

داروهایی مانند تثبیت نماینده های خلق و داروهای ضدافسردگی می توانند به درمان اختلالات خلقی یاری زیادی نمایند. مشاوره تخصصی با یک روان پزشک می تواند به شما در معین داروهای لازم و کاهش علائم مربوط به نوسان خلق و خو، مانند ترس، نگرانی و تحریک پذیری یاری کند.

درمان مسائل هورمونی عموما شامل مدیریت رژیم غذایی و تغییر در سبک زندگی و هورمون درمانی است.

هورمون درمانی ممکن است برای همه مفید نباشد، بنابراین بهتر است قبل از آغاز مصرف مکمل های هورمونی با یک پزشک متخصص در این باره صحبت کنید.

راه های کنترل تحریک پذیری

افراد می توانند تحریک پذیری خود را به چند طریق مختلف کنترل نمایند. برخی روش های خاص برای برخی از افراد بهتر از روش های دیگر جواب می دهد. این مسأله به خود شخص بستگی دارد که معین کند کدام مکانیزم مقابله ای با شخصیت و سبک زندگی او مطابقت دارد. به عنوان مثال شما می توانید مشکل تحریک پذیری خود را با ورزش منظم تا حدود زیادی کنترل کنید.

چند توصیه کلی برای کنترل تحریک پذیری

• ورزش منظم
• داشتن یک رژیم غذایی متعادل که مملو از تمام مواد مغذی مانند میوه ها و سبزیجات باشد و غذاهای فرآوری شده کمی در آن باشد.
• برنامه خواب منظم
• تمرین تکنیک تنفس آرام
• تمرین مدیتیشن
• صحبت با اعضای خانواده و دوستان قابل اعتماد درباره مشکلتان
• مراجعه یک روان پزشک یا مشاور سلامت روان
• ثبت شرایط احساسی به صورت مداوم برای پیگیری تغییرات خلقی و عوامل محرک

نکته انتهای

افراد معمولا در پاسخ به موقعیت های استرس زا، دوره هایی از حالت تحریک پذیری را تجربه می نمایند. اما تجربه تحریک پذیری به مداوم و همیشگی می تواند نشان دهنده وجود یک بیماری جسمی یا روانی در فرد باشد، مانند آنچه در زیر آورده شده است؛

• افسردگی
• اضطراب
• قند خون پایین
• عدم تعادل هورمونی

بچه ها معمولا به عنوان یک مرحله طبیعی از رشد خود گاهی اوقات تحریک پذیر به نظر می رسند. در صورت دیگر، تحریک پذیری ممکن است به دلیل وجود عفونت، اختلال خلقی یا اختلال رفتاری مانند بیش فعالی، افسردگی یا اضطراب باشد.

افراد مسن هم اگر احساس انزوا یا تنهایی نمایند، ممکن است دوره های مکرر تحریک پذیری را تجربه نمایند. بیماری های نورودژنراتیو، مانند بیماری آلزایمر هم می تواند باعث تغییر روحیه یا شخصیت فرد گردد.

در انتها اگر احساس می کنید که برای مدیریت تحریک پذیری خود به یاری احتیاج دارید، می توانید با یک پزشک یا یک متخصص سلامت روان در این خصوص صحبت کنید و از آن ها یاری بگیرید.

منبع: Medical News Today

سهند بلاگ: سهند بلاگ: با سهند بلاگ از وبسایت و وبلاگ رایگان بهره ببرید